به یاد دوست

عکس منشاوی که با دست باز نماز خوانده که برخی این مطلب را تاییدی بر شیعه بودنش گرفته اند زیرا خاطراتی از استاد طوسی به نقل از مرحوم شیخ احمد رزیقی نقل شده که منشاوی شیعه بوده البته برخی از مذاهب اهل سنت گویا دست باز نماز می خوانند.

سیر مطالعاتی از جمله مهمترین عوامل موفقیت است زیرا چشم انداز و نقشه راه را تعیین می کند. با توجه به تجربه برخی از مهمترین و مشهورترین کتاب های رشته های مختلف اسلامی معرفی می گردد. البته این سیر مطالعاتی برای آزمون های دانشگاهی نیست بلکه بیشتر برای بالا بردن سطح علمی واقعی است. ممکن است کتاب های دیگری نیز باشد که از قلم افتاده است اما سعی گردیده تا حد امکان منابع مهم ذکر شود.

تاریخ  اسلام

فروغ ابدیت سبحانی

تاریخ تحلیلی اسلام جعفر شهیدی

تاریخ سیاسی اسلام رسول جعفریان

الصحیح من سیره نبی الاعظم

اخبار الطوال

الجمل  شیخ مفید

الارشاد شیخ مفید

 تشیع در مسیر تاریخ  محمد حسین جعفری

حیات فکری و سیاسی امامان شیعه جعفریان

 شیعه در اسلام طباطبایی

جنبش های شیعی در تاریخ اسلام  هاشم معروف الحسنی

مبارزات شیعیان در دوره اول خلافت عباسیان

سیره پیشوایان   مهدی پیشوایی

قیامهای شیعه در عصر عباسی   پوران کاظمی

منطق

منطق  صوری خوانساری

المنطق مظفر

ترجمه تهذیب المنطق تفتازانی   حسن ملکشاهی

منطق نوین  عبد الحسین مشکوه الدینی

منطق کاربردی علی اصغر خندان

رهبر خرد محمود شهابی

 اساس الاقتباس خواجه

جوهر النضید علامه

منطق تعایمی

منطق منتظری

خلاصة المنطق  الفضلی

زبان تخصصی

ترجمه قرآن انگلیسی توسط ایروینگ- پیکتال- اربری

شیعه در اسلام قران در اسلام

Root of religion موسسهدرراهحق

English for the student ofhumanities

The encyclopedia  of  islam

فرازهاییازمقالاتاسلاموایراندائرهالمعارفاسلامی

مقاله بیت المال مقاله برامکه مقاله جمعه مقاله فلسطین مقاله جامعه مقاله اسلام، ایران، غزالی، الازهر

(منتخبی از  A hand book of islamic colture term طرح قدیم)

عقاید

پیام قرآن

معارف اسلامی نهاد رهبری

آموزش عقاید مصباح

مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی مطهری

عقاید السلام من القران الکریم علامه عسکری

اعتقادات شیخ صدوق

تصحیح الاعتقاد شیخ مفید

مناهج البیان ملکی

الوهابیه فی المیزان

مجله نقد و نظر ش 17

تجرید الاعتقاد خواجه

معرفت فطری خدا برنجکار

توحید الامامیه ملکی

عقاید الامامیه مظفر

الهیات سبحانی

خداشناسی مصباح یزدی

آشنایی با علوم اسلامی مطهری

آشنایی با علوم اسلامی برنجکار

عدل الهی مطهری

موسوعه اعتقادی ری شهری

معاد در قرآن و روایات هادی ربانی

معاد شناسی علامه طهرانی

وحی و نبوت مطهری

المراجعات

فلسفه

درآمدی بر فلسفه اسلامی  عبدالرسول عبودیت

اسفار

المبدا و المعاد ملاصدرا

المشاعر ملاصدرا

شواهد الربوبیه ملاصدرا

 شرح منظومه

 بدایه

نهایه

 اصول فلسفه و روش رئالیسم

شرح مختصر و مبسوط منظومه مطهری

آموزش فلسفه مصباح

کلام جدید

کلام جدید در گذر اندیشه ها علی اوجبی

ادیان

آشنایی با ادیان بزرگ حسین توفیقی

تاریخ ادیان علی اصغر حکمت

 معرفی کتب اسمانی حسام نقبایی

ادیان زنده جهان عبدالرحیم گواهی

فرق

اشنایی با فرق و مذاهب  اسلامی برنجکار

عرفان و تصوف

 عارف و صوفی چه می گویند

جستجو در تصوف ایران زرینکوب

تاریخ تصوف در اسلام قاسم غنی

ابن عربی  جهانگیری

علوم قرآنی

امثال قران علی اصغر حکمت

درسنامه علوم قرآنی آراسته

الاتقان 11-44-50-51- 66-67-68

45-46-47-49

53-54- 65-70

48-59-62-64

علوم قرآن حکیم ترجمه لسانکی فشارکی

البیان

القران و روایات المدرستین

مباحثی در تاریخ و علوم قرانی معارف

البیان

التمهید

مقدمتان فی علوم القران

بحوث فی تاریخ القران و علومه میر محمدی

التحقیق فی نفی التحریف میلانی

مباحث فی علوم القران صبحی صالح قسمت وحی

تاریخ قران رامیار قسمت وحی

سلامه القران من التحریف نجارزادگان

در قلمرو بلاغت قران محمد علوی مقدم

تاریخ قران زنجانی

تاریخ قران عبدالصبورشاهین

تاریخ قران معرفت

حقایق هامه حول القرانئالکریم جعفر مرتضی عاملی

پژوهشی در تاریخ قران کریم حجتی

تدوین القران کورانی

تاریخ جمع القران الکریم محمد رضا جلالی

مقاله مقدمه ای بر تاریخ اختلاف قرائت قران در مقالات و برسی ها 64

علوم قرانی معرفت

تفسیر المیزان ذیل ایات تحدی

تفسیر

تسنیم ج 1

المیزان

الاتقان نوع 38-59-77-78

مقئمه تفسیر مجمع البیان

نوین شریعتی

مجمع البیان

ال عمران ق مزمل فجر(ارشد)

علق-محمد- توحید- کوثر- نجم-5 آیه اول بقره(بیشتر روایات)

اعلی با محوریت المیزان و دهر با محوریت جوامع الجامع و ال عمران با محوریت تفسیر اثری (سر فصل قدیم)

تفسیر صحیح ایات مشکله سبحانی

امالی سید مرتضی

مقدمه تفسیر صافی

مقدمه تفسیر بلاغی

تفسیر فخر رازی جز 30

روش و تاریخ تفسیر

قانون تفسیر کمالی دزفولی

درامدی بر تفسیر علمی قران رضایی اصفهانی

روش شناسی تفسیر موضوعی قران سید هدایت جلیلی

تفسیر و مفسران معرفت

مبانی و روشهای تفسیر قران زنجانی

مبانی تفسیر قران مودب

روش تفسیر قران رجبی

مکاتب تفسیری بابایی

روش تاویل قران شاکر

گرایشهای تفسری علوی مهر

تفسیر عصری قران ایازی

آشنایی با تفاسیر قران مجید و مفسران استادی

تاریخ تفسیر عبدالوهاب طالقانی

تفسیر موضوعی قران عصمت انبیا معرفت

اصول

الوسیط فی قواعد فهم النصوص الشرعیه الفضلی

اصول فقه مظفر

الموجز سبحانی

اصول الاستنباط حیدری(اصول استنباط دانشگاه تهران)

مبادی فقه و اصول دکتر فیض

دروس فی علم الاصول صدر

(قوانین رسائل طرح قدیم)

(قواعد الفقهیه

بجنوردی

عوائد نراقی

عناوین میر فتاح طرح قدیم)

فقه

تبصره المتعلمین  علامه حلی

مختصر النافع محقق حلی

رساله

مقدمه ای بر فقه شیعه محمد تقی مدرسی

تاریخ فقه و فقها گرجی

ادوار فقه شهابی

مبادی فقه و اصول دکتر فیض

(کنزالعرفان مقداد زبده البیان اردبیلی لمعه شرایع مسالک طرح قدیم)

(فقه تطبیقی

 خلاف طوسی

تذکره الفقها حلی طرح قدیم)

صرف

صرف ساده

صرف میر

التصریف مدرس افغانی

مبادی العربیه ج4 صرف تنقیح محمدی

نحو

مبادی ج 3 و 4 نحو

النحو الواضح

المنهاج انطاکی

الهدایه فی النحو

 جامع الدروس النحو الکافی ایمن امین

 النحو الوافی عباس حسن

القواعد الاساسیه للغه العربیه احمد بن ابراهیم الهاشمی

تهذیب  المغنی باب اول ودوم

بلاغت

جواهر البلاغه هاشمی

تهذیب البلاغه الفضلی

علوم بلغت و اعجاز قران یدالله نصیریان

معالم البلاغه رجایی

المطول

مختصر المعانی

معانی و بیان غلامحسین آهنی

در قلمو بلاغت علوی مقدم

اسرار بلاغت دکتر جرجانی

ترجمه

فن ترحمه  یحیی  معروف

روشهایی در ترجمه از عربی به فارسی رضا ناظمیان

آموزش زبان عربی 1 و 2 آذرتاش اذرنوش

دراکمدی بر مبانی ترجمه عنایت الله فاتحی نژاد

درس اللغه و الادب محمدی

مکالمه

المدخل

تعلیم اللغه العربیه المجمع العلمی الاسلامی

المحادثه العربیه ناصرعلی عبدالله

دروس دارالعلوم العربیه سعید نجفی اسد اللهی

فیلم و نرم افزار

العربیه للناشئین

العربیه المعاصره علی الحیدری

جواهر الادب

الجدید فی الانشاء

النشا فی اللغه

قرائت مطبوعات و اخبار و رسانه

کیهان  العربی

الوفاق

الحیاة

الشرق الاوسط

مجله العالم

مجله الهدی

دروس فی العلام المسموع حامد صدقی

اعراب قران و حدیث و مفردات

نصوص مختاره من تراث اهل بیت حمید محمدی

مقدمه ابن خلدون

اخبار الطوال

کلمات قصار، خطب و نامهی نهج البلاغه

الاتقان نوع 41 و 36 و 40

فروغی از قران جز 30 افراسیابی

معانی حروف با شواهدی از قرا ن وحدیث  محمد رادمنش

وجوه قران تفلیسی

قرائت و درک متون معاصر

الایام طه حسین

درس الغه و الادب

نصوص من النثر و الشعر فی العصر الحدیث  نادر نظام تهرانی

فرهنگ و اصلاحات روز شیرازی و غفرانی

تجوید

التجوید المجمع العلمی الاسلامی

حلیة القران

تجوید جامع انتشارات سمت

تجوید و اواشناسی ستوده نیا

سرالبیان فی علم القران بیگلری

قواعد وقف و ابتدا شاکر

حدیث

مقدمه الوافی

خاتمه وسائل

تاریخ حدیث طباطبایی

پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه معارف

تدوین السنه الشریفه

مقدمه معجم الفاظ بحار الانوار مهدوی راد

مجموعه مقالات منع تدوین حدیث مجله علوم حدیث مهدوی راد

مجموعه مقالات تحقیق درباره کتاب کافی مجله نامه استان قدس رضوی واعظ زاده خراسانی

 اصول الحدیث سبحانی

اصول الحدیث الفضلی

علم الحدیث و مصطلح الحدیث شانه چی

تاریخ حدیث شانه چی

علوم الحدیث و مصطلحه صبحی صالح

 علم الحدیث مودب

علم الدرایه تطبیقی مودب

دراسات فی الحدیث والمحدثین هاشم معروف حسنی

مقدمه معانی الخبار ربانی شیرازی

مقدمه وسائل شهرستانی

مقدمه مستدرک شهرستانی

مقدمه وافی ضیاالدین

عوالم  العلوم بحرانی

علامه مجلسی حسن طازمی

مجلسی و بحار الانوار حسن طارمی

 آشنایی با بحار الانوار احمد عابدی

مسند نویسی در تاریخ حدیث

 یادنامه مجلسی 3جلد  مهدی مهریزی

محدث نوری عبدالحسین طالعی

سیری در صحیحین

 اضواء ابو ریه

اصول علم رجال الفضلی

مقدمه رجال خویی

 کلیات فی علم الرجال

الفوائد الرجالیه فی تنقیح المقال مامقانی

بحوث فی مبانی علم الرجال صالح تبریزی

الفوائد الرجالیه کجوری

مبانی حجیت ارا رجالی سیف الله صارمی

اصول علم الرجال مسلم داوری

الفوائد الرجالیه وحید بهبهانی

مقباس الهدایه ج2

بحوث فی فقه الرجال  علی بن حسین مکی عاملی

سماء المقال ابو الهدی  کلباسی

الرسائل الرجالیه ابوالمعالی کلباسی

مقدمه تنقیح المقال مامقانی

مقدمه بهجه الامال علیاری

مقدمه رجال ایت الله بروجردی واعظ زاده خراسانی

جزوه اصول الرجال سید جواد شبیری زنجانی

مقدمه الموسوعه الرجالیه سید حسین بروجردی

چهار کتاب اصلی رجال خامنه ای

الفوائد الرجالیه بحر العلوم

مقایسه دیدگاههای رجالی طوسی و نجاشی مقالات و بررسی ها دفتر 62

اصول الکافی کتاب العشره

الموضوعات فی الاثار و الاخبار هاشم معروف حسنی

مستدرک الاخبار الدخیله محمدتقی شوشتری

الاخبار الدخیله محمدتقی شوشتری

الموضوعات هاشم معروف حسنی

غالیان نعمت الله صفری فروشانی

الحدیث النبوی بین الروایه والدرایه سبحانی

شرح توحید صدوق قاضی سعید قمی

ریاض السالکین علیخان المدنی الشیرازی

رهاورد خرد شرح تحف العقول پرویز اتابکی

اصول کافی حدیث جنود عقل و دعائم الاسلام

روش فهم حدیث عبدالهادی مسعودی

 قواعد فقه الحدیث محمد حسن ربانی

 فقه الحدیث و روشهای نقد متن نهله غروی

مقاله معناشناسی درایه الحدیث پژوهش دینی 4

ده گفتار مطهری

اختلاف الحدیث احسانی فر

بحوث فی الاصول هاشمی شاهرو.دی ج 7

الرافد فی علم الاصول سیستانی

الاصول العامه للفقه المقارن محمد تقی حکیم

غریب الحدیث فی بحار الانوار حسین الحسینی البیرجندی

مصابیح الانوار شبر

مبانی نقد متن حدیث از دیدگاه علمای شیعه

کافی کتاب فضائل القران

شبهه شناسی

شبهه شناسی علی اضغر رضوانی

وضو النبی شهرستانی

شفاعت مصباح

صیانه القران عن التحریف معرفت

عدالت صحابه محمدحسن زمانی

القران والروایان المدرستین

التبرک و الجود علی الارض ملکی میانجی

معالم المدرستین

جزوات شبه شناسی سبحانی

 نهج البلاغه

سیری در .. مطهری

آشنایی با .. و آموزش ... سید محمد مهدی جعفری

فرهنگ افتاب عبدالمجید معادیخواه

سید رضی مولف نهج البلاغه دوانی

اسناد و مدارک ... سید محمد مهدی جعفری

مقدمه های شروح نهج البلاغه

آیا سنت استدراج با عدل الهی می سازد؟

الف
با توجه به آیه شریفه «وَ لو شئنا لَأتینا کُلَّ نفس هُدها...» روشن
می‌شود  خداوند هدایت همه انسان‌ها را اراده نکرده، باطل است. بلکه مطلب
عکس آن است، و خداوند هدایت تمامى موجودات را اراده کرده است؛ چون بنابر
آنچه از آیات استفاده می‌شود: الف. هدایت الهى به هدایت تکوینى و تشریعى
تقسیم می‌گردد. هدایت تکوینى که هدایتى عام است به همه پدیده‌هاى هستى
تعلق گرفته، و خداوند او را به واسطه آنچه در سرشتش نهاده به سوى کمال و
هدفى که برایش تعیین کرده به جریان انداخته است. و هدایت تشریعى که
هدایتى خاص براى صاحبان عقل و اندیشه است مربوط به امور تشریعى از قبیل
اعتقادات حقّه و قوانین الهى بایدها و نبایدها و... می‌باشد که به وسیله
انبیا و ائمه معصومین(ع) نسبت به بشر انجام پذیرفته است، و این هدایت نیز
منّتى می‌باشد بر همه انسان‌ها و نوع بشر از هر دو هدایت برخوردار است.
ب. آیات بسیارى بر مختار بودن انسان دلالت می‌کند چنانچه می‌فرماید: «ما
راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد و یا ناسپاس» و این حق انتخاب و
اختیار، هدایتى تکوینى از ناحیه خداست، چراکه منشأ اختیار انسان
نمی‌تواند خود انسان باشد و الّا اشکال دور و یا تسلسل پیش می‌آید. ج.
هستى بر مبناى نظام علّى و معلولى است و سنّت خداى تبارک و تعالى
این‌گونه است که امور را از مجراى اسباب به جریان اندازد، و در مسئله
هدایت هم وسیله‌اى فراهم می‌کند تا مطلوب و هدف براى هرکس که او بخواهد
روشن گشته، بنده‌اش در مسیر زندگى به هدف نهایى خود برسد. در نتیجه، بر
اساس صریح آیات قرآن، هدایت تکوینى خداوند شامل همه موجودات شده و علاوه،
انسان مشمول هدایت تشریعى نیز گردیده است، ولى از طرفى چون در سرشت و
جوهره آدمى اراده و اختیار به صورت تکوینى نهفته شده، او مختار است با
یارى جستن از هدایت‌هاى خاصه الهى، زمینه هدایت افزون‌تر را فراهم نماید
و یا با چشم بستن بر هدایت‌هاى خاصه در خلاف جریان هدایت طىّ طریق نماید
که سرانجامش کفر و ظلم است. و از آیه مورد نظر می‌توان فهمید که اگر
اراده خداوند تعلق می‌گرفت سرشت آدمى را همانند دیگر پدیده‌ها، بدون
اختیار می‌آفرید. ولى خداوند با اعطای حق انتخاب به انسان، او را در پرتو
هدایت‌هاى تکوینى و تشریعى خویش مکلف و مسئول نمود تا به این وسیله، حق
را از باطل جدا سازد. و بنابر همان سنت الهى اگر انسانى با انتخابش در
مسیر ظلم و کفر قدم بردارد به طور طبیعى هدایت الهى نمی‌تواند به ظلم و
کفر تعلق بگیرد، و انسانى که با انتخابش در مسیر حق حرکت کند، توفیق
هدایت افزون‌تر را می‌یابد.
ب
بارها در زندگى، خویشتن را در جاده‌اى تنها و غریب می‌یابیم. مسیرى که ما
چاره‌اى جز حرکت در آن‌را نداریم. جادّه امور ثابت و از پیش تعیین شده
زندگى ما؛ یعنى امورى همچون نژاد، ملیّت، خانواده، قد و قامت و گویش و
امثال آن، اما در مقابل، بارها و بارها در زندگى، خود را در برابر چندین
طریق حیران و سر در گم می‌یابیم. اوّلین سؤالى که به ذهن ما می‌زند، این
است که: چه کنم؟ و کدام راه را برگزینم؟
آرى واژه‌هایى همچون: کدام، چرا، و چه، به خوبى نمایشگر گزینش و اختیار ماست.
اما در باب دایره اختیار انسان، باید گفت: نه این چنین است که ما علت
تامه در تحقق کارهاى اختیارى خود هستیم و نه این‌که در کارهایمان بدون
هیچ نقشى مجبور و مضطّر می‌باشیم، بلکه در عین حال که از میان همه شروط و
مقدمات و علل براى انجام یک فعل ما علت ناقصه می‌باشیم، اما اگر همین علت
ناقصه؛ یعنى اختیار و اراده ما در کار نباشد، فعل به نتیجه نمی‌رسد.
ج
یکی از سنت‌های تغییر ناپذیر الهی امتحان و آزمایش بندگان است. این
امتحان با اسباب و وسایل و حوادث مختلف و متفاوتی انجام می‌شود. در بعضی
از مواقع خداوند، ظالمان را وسیله امتحان افراد دیگر قرار می‌دهد در حالی
که خود ظالم توجه ندارد که وسیله امتحان الهی قرار گرفته است. و این‌که
ظالم وسیله امتحان قرار گرفته است چیزی از زشتی کار او و استحقاق او برای
عذاب نمی‌کاهد؛ زیرا خداوند به او امر نکرده که وسیله آزمایش قرار بگیرد،
بلکه تکویناً طوری شرایط را آماده کرده است که هرگاه ظالم، با اختیار و
اراده خود ظلمی را مرتکب شود، همان ظلم او که مخالف امر پروردگار است،
وسیله آزمایش دیگران شود. بر این اساس، این ظلم از آن جهت که فعل اختیاری
این فرد است عقاب دارد و ظالم به خاطر ارتکاب آن عذاب می‌شود. مانند خدای
متعال در این آیه به یکى از نعمت‌هاى بزرگى که به قوم بنى اسرائیل ارزانى
داشته اشاره می‌کند و آن نعمت آزادى از چنگال ستم‌کاران است که از
بزرگ‌ترین نعمت‌هاى خدا است:
«وَ إِذْ نَجَّیْناکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ
الْعَذابِ یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فی‏
ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ»؛ شما را  از دست فرعونیانی که شما
را به شدیدترین وجهى آزار می‌دادند (پسرانتان را سر می‌بریدند، و زنان
شما را براى کنیزى و خدمت، زنده نگه می‌داشتند) آزاد کرد. و در این ماجرا
آزمایش سختى از سوى پروردگارتان براى شما بود.
د
بله خدا از همه چیز برای ابتلا و امتحان افراد استفاده می کند حتی از
استدراج استدراج خود حکمتی دارد که شاید با این مهلت دادن ها فرد دوباره
به سوی خدا باز گردد شاید از اختیارش درست استفاده کند و برگردد اما
غالبا هوای نفس باعث می شود که او با اختیار خود مسیر انحرافی را پیش
گیرد. حالا آیا خدا او را وادار کرد یا اختیار فرد که با هوای نفس توام
گشته است؟
آیا درب مسجد را به خاطر یک بی نماز باید بست؟ آیا سنت استدراج اگر از
روی لطف باشد تا برگردد یا از روی امتحان باشد تا ببیند تا کجا می خواهد
این راه کج را ادامه دهد با اینکه پیامبر و امام و کتاب و عقل و ...
فرستاده شد تا این راه را نرود باز هم خدا مقصر است؟
ه
انسان نباید تمام اشتباهات ناشی از سهل انگاری خود را بر عهده پروردگار
بگذارد و آنها را بلای غیر قابل پیش‌‌گیری بداند و آنها را به حساب
سرنوشت و امتحان الهی بگذارد:
امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرماید: «أَرْبَعَةٌ لَا تُسْتَجَابُ لَهُمْ
دَعْوَةٌ ... وَ رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَفْسَدَهُ فَیَقُولُ
اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فَیُقَالُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالاقْتِصَادِ أَ
لَمْ آمُرْکَ بِالْإِصْلَاحِ ثُمَّ قَالَ "وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا
لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً"وَ
رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَدَانَهُ بِغَیْرِ بَیِّنَةٍ فَیُقَالُ لَهُ
أَ لَمْ آمُرْکَ بِالشَّهَادَةِ»؛چهار گروه هستند که دعایشان مستجاب
نمی‌شود ... یکی از آن گروه، کسانی هستند که ثروت داشته و آن‌را بی حساب
و کتاب خرج کرده و بعد از خداوند روزى طلب مى‌‏کند. خداوند در پاسخ آنها
مى‌‌فرماید: مگر من به شما دستور ندادم در زندگى مقتصد باشید و راه صلاح
را در پیش گیرید، و بعد این آیه شریفه را تلاوت کردند: «و کسانى که هر
گاه انفاق کنند، نه اسراف مى‌‏نمایند و نه سخت‌‌گیرى، بلکه در میان این
دو، حدّ اعتدالى دارند».
دسته‌ای دیگر کسانی هستند که مال و سرمایه‌ای دارند و بدون بینه و شاهد
آن‌را وام می‌دهند، خداوند به آنها مى‌‏گوید: مگر من امر نکردم هنگام وام
دادن شاهد و بینه بگیرید.
بنابر این کارهایی که انسان بدون فکر و اندیشه انجام می‌دهد، با توجه به
این‌که اسلام در ارتباط با آنها سفارش و رهنمون داده، اگر انسان بدون
توجه به این تعالیم اقدام به کارهایی کرده و در این هنگام متضرر شده، این
ضررها را نمی‌‌توان به حساب امتحان و آزمایش‌های الهی گذاشت.
این‌جا است که با توجه به روایت نمی‌توان انتظار معجزه از جانب خداوند
داشت؛ چرا که خداوند پیشاپیش راهنمایی‌های لازم را نموده و ما را از
ارتکاب چنین اشتباهاتی برحذر داشته است. حتی در مورد انفاق که خیلی بر آن
تأکید شده؛ قرآن کریم می‌‌فرماید هنگام انفاق، زیاده روى نکنید تا در
روزی خود به مشکلات مالی برنخورید: «وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً
إِلى‏ عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً
مَحْسُوراً»؛هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، (و ترک انفاق و بخشش منما)
و بیش از حدّ (نیز) دست خود را مگشاى، تا مورد سرزنش قرار گیرى و از کار
فرومانى.
و

ریشه های ظلم همه ظالمین در چهار چیز خلاصه می شود: 1. جهل؛ 2. احتیاج؛
3. رزائل اخلاقی؛ 4. عجز و ناتوانی، اما خداوند متعال که از همه این امور
پاک و مبری است، هیچ ظلمی در ساحت او راه ندارد بنا براین نه تنها عادل
است که عین عدل است؛ و به حکم این که حکیم و عادل است، کارهای خود را با
معیار و مقیاس عدل انجام می دهد.

خداوند همه انسان ها را یکسان آفریده، راه هدایت را به آنها نمایانده و
به همه اختیار و حق انتخاب داده است، اما گروهی با اراده و اختیار خود و
به دلیل یک یا چند عامل از عوامل بالا راه ضلالت و ظلم را در پیش می
گیرند؛ و گروهی دیگر با مبارزه با ریشه های ظلم در وجود خود، راه هدایت و
عدل را در پیش می گیرند و رستگار می شوند. در هر صورت منشأ اصلی این سؤال
نگاه جبرگرایانه به انسان است، در حالی دلایل جبریون قابل پذیرش نیست؛ ما
بر اساس مکتب و سخنان اهل بیت (ع) معتقد به امر بین الامرین هستیم؛ یعنی
در عین این که تمام کارهای انسان بر اساس اراده تکوینی خداوند محقق می
شود، ولی چون بر همان اساس، اراده انسان نیز به عنوان جزئی از علت در
تحقق کارهای وی نقش دارد انسان مسئول کارهایش است و این کارها از نظر
اراده تشریعی، مبغوض خداوند است.
ز
آیاتی که می فرمایند خداوند هر که را بخواهد هدایت می‌کند و هر که را
بخواهد گمراه می‌کند» یعنی انسان در انجام دادن کارهای خود دارای اختیار
است و آموزه های قرآنی هم با این حقیقت منافاتی ندارد و مؤید آن است، ولی
از آن جا که قرآن بعضی از آیاتش بعض دیگر را تفسیر می کند، باید آیات را
کنار هم گذاشت تا معنای واقعی آن به دست آید. کلمه اضلال (گمراه کردن) در
آیات قرآن به خدا و به شیطان و به دیگران نسبت داده شده است. باید توجه
داشت که اضلال خدا روی چه شرایطی است و چگونه و برای چه کسانی است. اضلال
خداوند اضلال ابتدایی نیست و این اضلال برای کسانی است که با اختیار خود
موجب گمراهی خود را فراهم کرده اند. خداوند در آیه 26 سوره بقره می
فرماید: "خدا جمع زیادی را با آن گمراه می کند و عده کثیری را هدایت می
کند، و تنها فاسقان را با آن گمراه می کند".ظاهر تعبیر آیه ممکن است این
توهم را به وجود آورد که هدایت و گمراهی جنبه اجباری دارد و تنها منوط به
خواست خداست، در حالی که آخرین جمله این آیه حقیقت را روشن کرده و سرچشمه
هدایت و ضلالت را اعمال خود انسان می شمارد.
ح
در آیات فراوانى، سخن از مُهر نهادن بر دل و چشم و گوش کافران و منافقان
و واژگونى و گمراهى جان‏هاى گنهکاران و تبهکاران به میان آمده است.

«ختم» و «طبع» به معناى پایان یافتن، مُهر نهادن، نقش نمودن و چاپ کردن و
اشیا را به شکل خاصّ در آوردن است.

«قلب» گاه به معناى جزء و عضو خاصى از بدن بکار مى‏رود (قلب جسمانى) و
گاه مراد از آن، همان نفس و روح و جان و... مى‏باشد. (قلب روحانى و
معنوى).

ختم و طبع الهى بر قلوب (روحانى و باطنى) برخى انسان‏ها، به معناى هدایت
ناپذیرى و بسته شدن دل‏هاى آنان از درک و فهم معارف الهى و بازنگشتن به
نیکى و خوبى است.

مهر و طبع بر قلب و سمع و بصر عده‏اى از طرف خداوند، نتیجه‏ى عملکرد
اختیارى خود آنها و در پى هشدارهاى مکرر الهى و عدم توجه آنها به این
هشدارها است؛ به علاوه گرچه بر قلب و سمع و بصر آنها مهر نهاده مى‏شود،
لکن مختوم و مطبوع شدن قلب و بسته شدن و واژگونى دل، مراتب و درجاتى
دارد؛ اگر به گونه‏اى باشد که سیاهى و ظلمت گناه و عناد و... تمام قلب را
بپوشاند، هرگز به نیکى و هدایت باز نمى‏گردند. هرچند بازگشت به روشنایى و
هدایت امرى محال و غیر ممکن نخواهد بود و تا دم مرگ امکان تغییر و تحول
وجود دارد؛ در نتیجه آنها مسلوب الاختیار نمى‏باشند و به اختیار خود، هم
مى‏توانند به سیره‏ى خود عمل کنند و هم مى‏توانند با اراده و عزمى راسخ -
اگر چه مشکل و صعب است - راه خود را تغییر دهند، و به راه هدایت درآیند و
از رهنمودهاى الهى بهره گیرند تا به سعادت نهایى دست یازند.

به دیگر سخن، به هر میزانى که دل آدمى به زنگار گناه آلوده گردد، واژگون
و مختوم و مطبوع گشته، به همان اندازه از فهم آیات الهى و استفاده‏ى از
هدایت و نور الهى محروم مى‏گردد و واژگونى و بسته شدن دل، اختصاص به
کافران و منافقان ندارد.
ی

1. مفهوم قضا و قدر:

واژه "قدر" به معنای اندازه، و "تقدیر" به معنای اندازه گیری و چیزی را
با اندازه معینی ساختن است. واژه "قضا" به معنای یکسره کردن و به انجام
رساندن و داوری کردن (که آن هم نوعی به انجام رساندن اعتباری است)،
استعمال می شود. گاهی این دو واژه به صورت مترادف و به معنای "سرنوشت"
نیز به کار می رود.

منظور از تقدیر الهی این است که خدای متعال برای هر پدیده ای، اندازه و
حدود کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاصی قرار داده است که تحت تأثیر علل و
عوامل تدریجی، تحقق می یابد و منظور از قضای الهی این است که پس از فراهم
شدن مقدمات و اسباب و شرایط یک پدیده، آن را به مرحله نهایی و حتمی می
رساند.

2. رابطه قضا و قدر با اختیار انسان:

تقدیر الهی یا سرنوشت، دو حوزه دارد:

1. حوزه ای که خارج از اختیار آدمی است؛ مانند وقوع حوادثی چون سیل،
زلزله، طوفان و ... در زندگی انسان، که وظیفه انسان دین باور در برخورد
با حوادثی که به وقوع پیوسته، چیزی جز تسلیم و رضایت نیست.   البته بدیهی
است که تسلیم بودن در برابر این گونه امور الهی، با تلاش برای جلوگیری از
حدوث بلایا یا تقلیل خسارات و یا جبران خسارات ناشی از آن بلایا منافاتی
ندارد؛ چون تسلیم بودن، مربوط به اصل تحقق اموری است که بدون اختیار
انسان واقع شده و تحقق یافته است و لزوم تلاش، یا برای جلوگیری از حدوث
بلا، یا تقلیل آثار و یا برای جبران خسارت ناشی از آن است و بین این دو
فرق است؛ چون ممکن است در همان موردی که انسان تمام تلاش و نهایت توان
خود را به کار برده باز بلا و حادثه واقع شود؛ مثل این که نهایت قدرت
انسان در استحکام بنا، مقاومت در برابر قدرت معینی از زلزله است، حال اگر
زلزله ای با قدرت بالاتری واقع شود در چنین موردی انسان دین باور، وظیفه
ای جز تسلیم و رضایت ندارد.

2. حوزه ای که شامل افعال اختیاری انسان می شود. در این حوزه، تقدیر الهی
هیچ گونه منافاتی با اراده و تصمیم گیری آزاد انسان ندارد، از این رو،
مسئولیت افعال آدمی در این حوزه بر عهده خود اوست؛ چون معنای قضا و قدر
الاهی این است که تحقق هر پدیده ای با همه خصوصیات و قیود آن، مستند به
علم و اراده الهی است و همه تحت تدبیر حکیمانه الهی است. آنچه خداوند
تقدیر می کند، فعل انسان همراه با همه خصوصیات و قیود آن است، نه بدون
آنها. برخی از این خصوصیات به ویژگی های زمانی و مکانی باز می گردد و
پاره ای نیز به فاعل آن مربوط می شود. یکی از خصوصیات افعال اختیاری، آن
است که از سر اختیار و بر پایه گزینش آزادانه فاعل انجام شود. بنابراین،
معنای این که خداوند افعال اختیاری انسان را از پیش تقدیر کرده است، این
است که شخص خاصی در زمان و مکان معینی با بهره گیری از اختیار خویش - و
نه به صورت جبری – آن کار را انجام می دهد.

پس، قضا و قدر نه تنها منافاتی با افعال اختیاری انسان ندارد، بلکه آن را
تأیید می کند؛ زیرا بدین معنا است که وقوع جبری و غیراختیاری چنین فعلی
محال است. چون قضا و قدر الهی به وقوع اختیاری این فعل تعلق گرفت و اگر
این فعل از روی جبر و غیر اختیاری واقع شود، خلاف قضا و قدر الهی است.

بر این اساس هر کس مسئول اعمال خودش است  در قبال کارهای خوب و شایسته
مستحق پاداش و در قبال کارهای زشت و ناشایست مستحق عذاب است.

به طور مثال اگر کسی به هر انگیزه ای خودکشی کند گناه بزرگی انجام داده و
در عالم آخرت گرفتار عذاب دردناک خواهد شد و این با قضا و قدر الهی هیچ
گونه منافاتی ندارد چون با اختیار خودش به این کار اقدام نموده است.

پس روشن شد که همه موارد و همه امور، تحت تدبیر قضا و قدر الهی است و
منافاتی با اراده انسان ندارد؛ یعنی چه موردی که انسان قصد جدی برای کاری
داشته باشد و چه موردی که انسان قصد جدی نداشته باشد، همه قضا و قدر الهی
است، اما تبعات و گرفتاری و عذاب اخروی این دو فرق دارد؛ چون تبعات اخروی
عمل، بستگی به میزان وابستگی عمل به انسان دارد. جایی که قصد، جدی نباشد
و عمل هم عادتاً منجر به نتیجه نشود، وابستگی عمل به انسان کمتر است، لذا
تبعات آن کمتر است.
ک
امتحان الاهى براى کشف مجهول نیست؛ چون خداوند به همه چیز عالِم است، ولى
از آیات قرآن و روایات به دست مى‏آید که امتحان، یک سنت و قانون الاهى
است و این سنت الاهى بر مبناى سنت دیگرى است که عبارت است از: تربیت و
هدایت عامه الاهى. خداوند از طریق شریعتى که براى انسان‏ها تشریع ‏نمود و
حوادثى که پدید ‏آورد، اراده کرده است که آنها را از قوه و استعداد، خارج
کند و هر کسى با فعلیت بخشیدن به استعدادهایش به کمال مورد نظر خود او
رهنمون گردد.

از جمله تعبیراتى که در متون اسلامى براى بیان آزمایش الاهى به کار رفته
واژه "فتنه" است و فتنه به معناى پاک و خالص نمودن طلا است. در روایت
آمده است که مردم امتحان مى‏شوند همان گونه که طلا امتحان مى‏گردد. گوهر
وجود انسان طلایى است که در کوران حوادث و امتحانات الاهى خالص مى‏گردد و
پرورش مى‏یابد. از آثار دیگر امتحان الاهى این است که انسان را از خواب
غفلت بیدار مى‏نماید. خداوند در آیاتى از قرآن کریم، هدف از ابتلاى انسان
به حوادث ناگوار را آزمون و در نتیجه، بیدارى او معرفى مى‏فرماید. در
واقع مى‏توان گفت این حوادث همچون پیچ‏هاى مصنوعى در جاده‏ها مى‏باشند که
بدین منظور در جاده‏ها ایجاد مى‏گردند تا راننده در اثر یک نواختى جاده
به خواب نرود و در درّه سقوط ننماید.

این معنا از امتحان براى به فعلیت رسیدن پلیدى‏هایى که کافران و فاسقان
در ضمیر خود مى‏پرورانند نیز لازم است. به عبارت دیگر، خداوند در امتحان
دو خواست و اراده دارد. یکى خواست و اراده تکوینى و دیگرى تشریعى. خواست
تکوینى خدا از امتحان این است که مؤمن و کافر هر یک بتوانند قابلیت‏هاى
خوب یا بد خود را به فعلیت برسانند؛ ولى خواست تشریعى خداوند از این
امتحانات این است که فقط ضمیر پاک انسان خود را نشان دهد و استعدادهاى
نیکوى او شکوفا شود.
نتیجه:
خدا اختیار داد. فرد از اختیار خودش بد استفاده کرد. سنت خدا این است که
او که کفران نعمت کرد و از این همه راه های خیر که خدا برای هدایتش قرار
داد استفاده نکرد بهخ او مهلت داده می شود (سنت امهال) اگر برگشت که چه
خوب اگر برنگشت و با سوء اختیارش همه پل های پشت سر را خراب کرد پس بگذار
بیشتر گور خود را بکند و استدراج باعث شود تا کوله بارش سنگین تر شود.

تحقیق ذیل درباره نسخ در قرآن است که توسط یکی از دانشجویان دانشگاه قم ارسال شده است:

تعریف نسخ

نسخ در لغت به معنی ازاله، تغییر ،ابطال و تحویل است و در اصطلاح یعنی از بین بردن حکم شرعی سابق با قرار دادن یک حکم شرعی جدید ،به طوری که این دو حکم با هم قابل جمع نباشند. حکم جدید را ناسخ و حکم سابق را منسوخ می گویند. مثل اینکه گفته شود نباید در حال مستی نماز بخوانید. که از آن فهمیده می شود در غیر نماز، مست بودن اشکال ندارد. سپس حکم جدیدی می گوید مستی در هر حال حرام و ممنوع است .

شرایط نسخ

منسوخ (حکم اول) حکم شرعی باشد نه عقلی. 1

منسوخ، محدود به زمان معیّنی نشده باشد، یعنی به صورت حکم دایمی و همیشگی باشد. 2

زمان ناسخ (حکم دوم) متأخر از زمان منسوخ باشد. 3

میان حکم اول و دوم تعارض کلی و تام برقرار باشد به گونه ای که امکان جمع میان هر دو حکم نباشد. 4

تشریع ناسخ از سوی شارع صورت گرفته باشد  5

حکمت نسخ

نسخ یکی از موضوعاتی است که پیرامون آن شبهات زیادی مطرح می شود. چرا خداوند حکم خود را عوض می کند؟ مگر خدا از اول خوب و بدی یک حکم را نمی داند یا چیزی را فراموش می کند؟ چرا آیه ای که نسخ شده در قرآن باقی مانده و ذکر می شود؟ آیات منسوخه چه استفاده ای دارند؟ و...

گفتنی است نسخ به دلایل مختلفی اتفاق می افتد گاهی برای آماده کردن مردم برای تشریع حکمی که تحمل آن برای مردم با وضعیت فعلی سخت است. مثل نسخ حکمی که مردم را مکلف کرده بود در حالت مستی نماز نخوانند تا مردم کم کم به ترک شرابخواری روی بیاورند و سپس حکم می کند که شرابخواری در هر حالتی ممنوع است.

گاهی نسخ نوعی تخفیف در حکم به دنبال دارد تا مردم لطف الهی را بهتر درک کنند و شکرگذار باشند. مثل نسخ حرمت زناشویی در شبهای ماه رمضان . (178، بقره)

یا مثل نسخ حکمی که برای آزمایش موقت مردم و فهماندن چیزهایی به مردم برای مدتی موقت و عبرت آیندگان اتفاق می افتد. اشاره به نسخ در حکم صدقه دادن برای دیدار پیامبر، البته اینها دلایلی است که به نظر ما می رسد و الله اعلم.

در تعداد آیات منسوخ اتفاق نظرى دیده نمى شود; بیشتر دانشمندان علوم قرآنى فقط هشت مورد را که بر نسخ آنها دلیل قطعى و اجماع وجود دارد پذیرفته اند. آیاتى که نسخ شده اند، عبارتند از: ادامه مطلب...

نیازمندی به تفسیر قرآن

مقدمه

قبل از شروع بحث باید به این نکته اشاره نمود که نیاز به تفسیر در مرحله نخست، مربوط به متن قرآن نیست؛ زیرا متن قرآن نور و بیان است و نقابی بر آن نیست، ولی مفسّران و مخاطبان همواره به جهت میزان حجاب های درونی، خود را نیازمند به تفسیر می دانند و می کوشند نقاب از چهره ی خود بردارند. در واقع، مخاطبان نیازمند تفسیرند، نه قرآن؛ از این رو قرآن در نوع خود توانا و معجزه است.

در برخی روایات تصریحاً یا تلویحاً بر نیاز به تفسیر قرآن تأکید شده است. مثلاً روایتی از امام علی نیاز به تفسیر تصریح شده است که "هذا القرآن انما هو خط مستور بین الدفتین لا ینطق بلسان، و لابد له من ترجمان و انّما ینطق عنه الرجال"؛ این قرآن خطی است مکتوب که زبان گویایی ندارد و نیاز به ترجمان و مفسر دارد و تنها راد مردانند که می توانند سخنگوی آن باشند.(نهج البلاغه، خطبه 125)

اما در عین حال برخی از دانشمندان نیاز مذکور را منکر شده اند. مثلاً ابن خلدون چنین نظری ابراز کرده و نوشته است: "و اما التفسیر، فاعلم أن القرآن نزل بلغه العرب و علی اسالیب بلاغتهم فکانوا یفهمونه و یعلمون معانیه فی مفرادته و تراکیبه"؛ ولی تدبر در قرآن، نشان می دهد که بسیاری از معارف ارجمند قرآن را هر چند شخص از دانش ادبیات عرب و فنون آن بهره مند باشد، بدون تفسیر و بیانات مفسران واقعی نمی تواند دریافت نماید. (ابن خلدون ، مقدمه، ص438)

چنان که از ابو عبیده معمربن مثنی نقل شده است: "انما القرآن بلسان عربی مبین، فلم یحتج السلف و لا الذین أدرکوا وحیه، الی النبی (ص) ان یسالوا عن معانیه، لانهم کانوا عرب الالسن، فاستغنوا بعلمهم عن المسأله عن معانیه و عما فیه مما فی کلام العرب مثله من الوجوه والتخلیص"؛ قرآن به زبان عربی مبین نازل شده و لذا گذشتگان و کسانی که وحی را درک کرده اند به پیامبر (ص) نیاز نداشتند تا از معانی قرآن از وی سؤال کنند، آنان عرب زبان بودند و به همین خاطر از پرسش معانی قرآن و از آن چه در کلام عرب همانندی با قرآن داشته بی نیاز بوده اند.(ثعالبی، تفسیر الثعالبی، ج1، ص48. تلخیص عبارت است از تغییرات صرفی ونحوی که در کلمه وکلام بوجود می آید)

اما با دلایلی می توان به چنین ادعاهایی پاسخ گفت و به نظر می رسد مجموعه عواملی که سبب نیاز متن قرآن به تفسیر شده است، ویژگی های بیرونی و چگونگی فهم مخاطبان و اهداف و حکمی است که موجب شده متن قرآن از ساختاری خاص بهره مند و در نتیجه، نیازمند به تفسیر گردد و با بیان و مبین بودن قرآن منافات ندارد؛ چون بیان بودن کلام حکیم به معنای عامیانه بودن قرآن نیست؛ بنابراین، مهم ترین علل نیازمندی قرآن به تفسیر، موارد ذیل است:در ادامه می آید.

دلایل نیازمندی به تفسیر قرآن

1-    سطوح مختلف مخاطبان قرآن

معارف قرآن دارای سطوح مختلفی است و هرکسی بنا بر میزان استعداد و لیاقت و علم و طهارت نفس خود از قرآن می تواند بهره گیرد.

سطحی از معارف قرآن بدون نیاز به تفسیر و صرف آشنایی با زبان عربی بدست می آید.

سطح دیگر را مفسران با تکیه بر فرآیند تفسیر می فهمند که نیاز به یک سری علوم مقدماتی مانند فقه و اصول و کلام و ادبیات عرب اعم از لغت و صرف و نحو و معانی و بیان و بدیع و دیگر دانش های مربوط دارد.

سطح دیگر را حتی با کسب علم حصولی نمی توان به آن رسید و مختص خدا و انبیا و راسخان در علم است.

روایاتی وجود دارد که دارای سطوح مختلف بودن مفاهیم قرآنی را دلالت می کند:

-         کلام خدا دو مرحله دارد: الف) خدا و انبیا و راسخان علم می فهمند ب) با تأمل کردن فهمیده می شود. (وسائل، ج 27، ص 194)

-         در روایتی از حضرت علی (ع) آمده است که: خدا کتاب خود را به سه قسم تقسیم کرده است:

الف- قسمی که جاهل و عالم می توانند به آن معرفت پیدا کند.

     ب-قسمی که فقط کسانی که اندیشه ی پاک، احساسی لطیف و قدرت تمیز (درست از نادرست) را دارند، درک می کنند همچون کسی که خدا او را جهت قبول اسلام، شرح صدر عطا فرموده است.

     ج- و قسمی که عمق آن را درک نمی کند مگر خدا، فرشتگان و راسخان در علم. (طبرسی، الاحتجاج ، ج1، ص376)

2- معرفی پیامبر (ص) به عنوان مفسر در قرآن

 "و انزلنآ الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم" (نحل/ 44)

3- برخی ویژگی های قرآن کریم

1-3- معانی و معارف بلند در الفاظ محدود ادامه مطلب...

دیدگاه مراجع تقلید از کتاب رساله یا استفتائات سایت آنان گرفته شده است. از نرم افزار فقه اهل بیت موسسه کوثر نیز کمک گرفته شده است.

امام خمینی: 

824 لباس نمازگزار باید از حیوان حرام گوشت نباشد. و اگر مویى ازآن هم همراه نمازگزار باشد نماز او باطل است.

825 اگر آب دهان یا بینى یا رطوبت دیگرى از حیوان حرام گوشت مانند گربه بربدن یا لباس نمازگزار باشد، چنانچه تر باشد، نماز باطل و اگر خشک شده و عین آن برطرف شده باشد، نماز صحیح است. 

آیت الله خامنه ای:

س 441: آیا وجود مو یا آب دهان گربه در لباس نمازگزار باعث بطلان نماز او مى‏شود؟

 ج: بله، موجب بطلان نماز است.

س137.   آیا همانگونه که موى حیوان حرام گوشت مانند گربه اگر در لباس نمازگزار باشد نماز او باطل است حکم پر پرندگان حرام گوشت مانند طوى هم همین است؟

ج) در حکم مذکور تفاوتى بین حیوانات حرام گوشت وجود ندارد.

بقیه مراجع در ادامه مطلب

ادامه مطلب...

ایشان معتقد است که در قرآن واژه امی در آیاتی به کار رفته است مانند....فآمنوا بالله و رسوله  النبی  الامی...(اعراف/157-158) 

که مفسران دو احتمال درباره معنای امی داده اند: الف) منسوب به امّ و مادر یعنی مانند روزی که از مادر زاییده شده است فاقد سواد است

ب) منسوب به ام القری (مکه) یعنی در مکه متولد شده است.

ایشان احتمال اوئل را مشهورتر و موافق با آیاتی مانند و منهم امیّون لا یعلمون الکتاب...(بقره/78) می داند زیرا امیون به کسانی که کتابت نمی دانند تفسیر شده است.

ثانیا معجزه بودن قرآن با نتوانستن در نوشتن و خواندن یعنی بی سوادی تناسب ندارد بلکه با توانایی در خواندن و نوشتن اما به آن مبادرت نکردن تناسب دارد.

ثالثا قرآن می فرماید:

و ما کنت تتلو من قبله من کتاب و لا تخطه بیمینک اذاً لارتاب المبطلون ( عنکبوت/48) که دلالت دارد پیامبر هیچ گاه نخواند و ننوشت تا کسی نتواند بر او شبهه وارد سازد مثلا بگوید مطالب قرآن را با مطالعه کتب آسمانی پیشین مانند تورات و انجیل گرفته است و هیچ دلالتی ندارد که او سواد نداشته بلکه فقط گفته او ننوشته و نخوانده.

رابعا بی سوادی نقص و عیب است و پیامبر دارای کمال است نه عیب و او کمالاتش را از راه عنایت خاص الهی بدست آورده نه از راه تحصیل و تعلیم و خواندن و نوشتن در نزد کسی.

نتیجه اینکه وی اظهار به خواندن و نوشتن ننموده و امی بودن یعنی در مکتب بشری تحصیل نکرده بلکه مربی او خداست و پیامبر استاد همه بشر است.

ر.ک: آموزش علوم قرآنی، محمد هادی معرفت، قم: انتشارات تمهید، 1385 ش، چاپ سوم، ص 34- 35.

سخن در این است که بالاخره نزول قرآن از چه زمانی آغاز گردیده است؟

محققان پاسخ های متعددی داده اند که مهمترین آنها بیان می گردد:

اگر قرآن در شب قدر نازل شده پس چگونه طبق روایات مشهور آغاز بعثت پیغمبر(ص) در 27 ماه رجب صورت گرفته است؟ آیت الله مکارم شیرازی می نویسد:

«نزول آن در ماه رمضان جنبه جمعى داشته، در حالى که نزول اولین آیات در 27 رجب مربوط به نزول تدریجى آن است و به این ترتیب مشکلى از این نظر پیش نمى‏آید».

یعنی در ماه مبارک رمضان، نزول دفعی صورت گرفت سپس در ماه رجب سال بعد، نزول تدریجی آغاز گردید.

علامه طباطبایی دو پیشنهاد برای جمع بین نزول قرآن در شب قدر ماه رمضان و روز مبعث یعنی بیست و هفت رجب می دهد:

الف) در شب قدر مجموع و روى هم رفته قرآن و یا بعضى از آن یکپارچه و یک دفعه نازل شده، هر چند که تک تک آیاتش به تدریج نازل شده باشد؛

ب) به اعتبار اینکه کتاب ما وراى آنچه ما با فهم عادى خود از آن مى‏فهمیم، که معلوم است فهم عادى ما مستلزم آن است که آیاتش را جدا جدا تدبر کنیم، و خود هم جدا جدا و به تدریج نازل شود، حقیقت دیگرى دارد که به لحاظ آن حقیقت امرى واحد و غیر تدریجى است، و نزولش به انزال- یک دفعه- است، نه تنزیل (نزول بتدریج).

البته منکران نزول تدریجی مانند آیة اللّه معرفت مى‏نویسند:

«آغاز وحى رسالى (بعثت) در 27 ماه رجب، 13 سال پیش از هجرت بود، ولى نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانى سه سال تأخیر داشت ... پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله در این مدّت دعوت خود را سرّى انجام مى‏داد تا آیه‏ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ نازل شد».

منابع

معرفت، محمّد هادى، تاریخ قرآن، تهران:  انتشارات سمت، 1375ش.

مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه‏، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش، چاپ اول.‏

طباطبایى، محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، (مترجم: محمد باقر موسوی همدانی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش، ‌چاپ پنجم.