امام حسن مجتبی(ع) و ماه مبارک رمضان

 

به گزارش ایکنا؛ کامران اویسی، استاد و پژوهشگر حوزه و دانشگاه و دانش‌آموخته دکتری تفسیر تطبیقی در یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده است، به تشریح رابطه امام حسن مجتبی(ع) و ماه مبارک رمضان می‌پردازد که در ادامه از نظر می‌گذرد:

یکی از مطالبی که از امام حسن مجتبی(ع) امام دوم شیعیان در مورد روزه نقل شده است، روایتی است درباره مقایسه بین روزه در اسلام و شریعت‌های قبلی. در توضیح به عنوان مقدمه عرض می‌کنم در آیات معروفی از سوره بقره یعنی آیات صد و هشتاد و سوم تا صد و هشتاد و شش مطالبی مربوط به ماه مبارک رمضان آمده است.

اولین آیه مورد نظر عبارت است از: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». ترجمه آیه مذکور طبق ترجمه حجت‌الاسلام رضایی اصفهانی و همکارانشان یعنی: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما مقرر شده، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرر شد تا شاید شما [خودتان را]حفظ کنید».

صیام طبق آنچه برخی مفسران آورده‌اند بدین معناست که یک نوع امساک و خودداری خاصی بر حسب اقتضای مصلحت آن در یک شریعت. برخی جزئیات مانند حدود و وقت روزه در شریعت‌های مختلف تفاوت دارند. اما نکته‌ای در یک روایت از امام حسن مجتبی علیه السلام بیان گردیده است که آن روایت را علامه محمد جواد بلاغی صاحب کتاب «آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن» از کتاب «علل الشرایع‏» در ذیل آیه مذکور آورده است. متن عربی روایت عبارت است از: «ان الصوم على الأمم کان اکثر مما هو على المسلمین فی شهر رمضان»؛ یعنی روزه در امت‌های پیشین بیشتر از این مقداری است که در اسلام در ماه رمضان تشریع شده است.
باز از امام حسن مجتبی(علیه السلام) در کتاب خصال تألیف شیخ صدوق نقل شده است که امام‏ حسن‏(ع) فرمود: چند تن از یهود به محضر رسول خدا(ص) آمدند داناتر آنان سؤالاتى از حضرت کرد و از جمله آن‌ها این بود که عرض کرد به چه علت خداوند روزه‏ گرفتن در روز را به امت تو سى روز واجب کرده است و بر دیگر امت‌ها از این بیشتر واجب نموده؟ پیغمبر(ص) فرمود:، چون آدم از آن درخت مخصوص خورد سى روز در شکمش ماند خداوند بر فرزندانش گرسنگى و تشنگى را سى روز واجب کرد و آنچه در میان این سى روز می‌خورند تفضلى است از خداوند بر آن‌ها و بر آدم هم سى روز روزه واجب بود و همان را خدا بر امت من واجب کرد سپس رسول خدا آیه آیه صدو هشتاد و سوم سوره بقره را خواند که روزه بر شما نوشته شد همچنان که بر پیشینیان شما نوشته شده بود تا تقوا پیشه کنید. یهودى عرض کرد درست فرمودى اى محمد(ص).

البته از طرفی در کتاب «من لا یحضره الفقیه» از امام صادق(علیه السلام) آمده است که «ان صوم شهر رمضان لم یفرض على الأمم قبلنا و إنما فرض على الأنبیاء»؛ یعنی روزه ماه مبارک بر امت‌های قبل ما واجب نبوده است بلکه روزه بر پیامبران آنان واجب بوده است.

یکی دیگر از احادیثی که درباره رابطه روزه و امم حسن مجتبی(علیه السلام) نقل شده است، روایتی است که شیخ صدوق در «من لایحضره الفقیه» نقل می‌کند:

از یعقوب بن شعیب روایت شده است که گفت: از امام صادق(علیه السّلام) در باره روزه‏ روز عرفه سؤال کردم. فرمود: اگر خواهى روزه بگیر و اگر خواهى روزه نگیر و گفته‏‌اند که مردى به نزد امام‏ حسن‏ و امام حسین(علیهما السّلام) آمد، پس یکى از آن دو امام را روزه‌دار و دیگرى را در حال افطار یافت، پس در این باره از ایشان سؤال کرد، آن دو در جواب گفتند: اگر روزه بدارى کار نیکى است و اگر روزه ندارى جایز است.

حدیث گفته شده نشان می‌دهد که در روزه‌های مستحبی نباید افراط کرد به گونه‌ای که گاهی امام معصوم(علیه السلام) نیز روزه مستحبی نمی‌گرفته است و شاید کار مهم تری داشته است که استحباب آن کمتر از روزه مستحبی نبوده است.

البته با توجه به بابی که در کتاب علل الشرایع شیخ صدوق وجود دارد به نام «باب صد و هفدهم: سرّ این که امام‏ حسن‏(علیه السلام) عرفه را روزه‏ نمى‏‌گرفتند ولى امام حسین علیه السلام آن روز را روزه می‌گرفتند»؛ حدیث کامل قضیه مذکور این است:
از حضرت امام صادق(علیه السلام) نقل است که حضرت فرمودند: مردى در روز عرفه بر امام حسن(علیه السلام) وارد شد و آن سرور غذا تناول مى‏‌فرمودند: و امام حسین(علیه السلام) صائم بودند و پس از رحلت امام مجتبى(علیه السلام) روز عرفه بر سیّدالشهداء(علیه السّلام) وارد شد دید آن حضرت غذا تناول مى‏‌کنند و فرزندشان حضرت على بن الحسین(علیه السلام) صائم هستند. عرضه داشت: بر حضرت مجتبى(علیه السلام) در روز عرفه وارد شدم، آن جناب غذا مى‏‌خوردند و شما روزه دار بودید و بعد از رحلت ایشان در روز عرفه‏‌اى بر شما وارد گشتم در حال افطار و تناول غذاى شما را دیدم و این بر من شگفت‏‌آور است؟! حضرت فرمودند: آن زمان که بر امام حسن مجتبى علیه السلام وارد شدى آن جناب امام بودند و به خاطر این غذا مى‏‌خوردند که روزه این روز سنّت نشود و مردم به حضرتش تأسّى کنند و چنین پندارند که روزه آن واجب است و وقتى ایشان رحلت کرده و امامت به من رسید من نیز به همین منظور عرفه را روزه نگرفته و در آن روز افطار کردم تا بدین وسیله مردم توهّم لزوم و وجوب روزه این روز را نکنند و از باب تأسّى به من این روز را روزه بگیرند.
همینطور در آداب گرامیداشت عید فطر از آن امام همام در کتاب مجموعه احادیث ورّام که ترجمه کتاب تنبیه الخواطر است نقل شده است که امام‏ حسن‏(ع) روز عید فطر جمعى را دید مى‏‌خندند و بازى مى‏‌کنند، فرمود: همانا خداوند روزه‏ را میدان مسابقه براى بندگانش قرار داده است تا در اطاعت او بر یک دیگر سبقت گیرید، و به جان خودم که اگر پرده‏‌ها به یکسو روند، هر آینه نیکوکار و بدکار، هر دو در اندیشه کار خود بوده، و فرصتى براى نو کردن لباس و یا سرودن شعرى نخواهند داشت.
امیدواریم که حضرتش که معروف هستند به کریم اهل بیت(ع) به ما نیز چشم عنایتی داشته باشد تا از کرامت ایشان و سر سفره ماه مبارک رمضان بهره گیریم.