به یاد دوست

مقام علمی

مرحوم بحرالعلوم مقدمات علوم دینیه از جمله علوم نحو و صرف و ادبیات و منطق و فقه و اصول را نزد پدر گرامیش و دیگر علمای بزرگ در کمتر از چهار سال فرا گرفت. ایشان برای استفاده از اساتید بزرگ آن زمان عازم شهر نجف اشرف شد و در درس خارج حضرت آیت الله وحید بهبهانی و نیز درس شیخ یوسف بحرانی صاحب حدائق راه یـافـت و پس از پنج سال به درجه اجتهاد دست یافت. او حکمت و فلسفه را نزد آقا میرزا ابوالقاسم مدرس فرا گرفت. البته با سفری که مرحوم سیدمحمدمهدی به قصد زیارت مرقد مطهر امام رضا(ع) و دیدار با علمای بزرگ ایران وارد مشهد مقدس شده بود که حدود هفت سال نیز به طول انجامید، دوباره فلسفه و کلام را نیز نزد فیلسوف بزرگ میرزا مهدی اصفهانی خراسانی فراگرفت.

آیت الله العظمی علامه بحر العلوم با درگذشت مرحوم وحیدبهبهانی در سال 1186 هجری قمری در حالی که سی سال بیشتر نداشت عهده‏دار مقام مرجعیت و زعامت حوزه علمیه شد و در عین حال که به تدریس و تالیف اشتغال می‏ورزید، به امور فقرا و مستمندان نیز رسیدگی کرده، مسائل و مشکلات اجتماعی مردم را حل و فصل می‏نمود. ایشان برای اینکه بتواند به همه مسائل بپردازد و نظمی به حوزه های علمیه بدهد، از شخصیتهای برجسته‏ای که معاصر او بودند به همکاری دعوت کرد به طوری که شـیخ جعفر کاشف الغطا را برای فتوی و پاسخ ‌به احکام شرعی تعیین نمود. شیخ حسین نجفی را به عـنـوان امـام جـمـاعت در مهم‏ترین مسجد یعنی مسجد هندی نصب نمود و شیخ شـریـف الدین محی الدین را برای قضاوت و حل وفصل دعاوی مردم گماشت.

اساتید، شاگردان و آثار

اساتید مرحوم علامه آیت الله العظمی بحرالعلوم همگی از بزرگان و زعمای زمان ایشان بوده‏اند که برخی از آن بزرگواران عبارتند از: وحید بهبهانی، سیّد عبد باقی حسینی خاتون آبادی، شیخ محمّد باقر هزار جریبی غروی، شیخ محمّد مهدی فتونی عاملی، سیّد حسین موسوی خونساری، سیّد مرتضى طباطبائی، سیّد حسین حسینی قزوینی، شهید سیّد مهدی اصفهانی، شیخ محمّد تقی دورقی، شیخ عبد نبی قزوینی، شیخ اسد الله شوشتری، شیخ یوسف بحرانی و دیگر بزرگان.

اما شاگردان مرحوم آیت الله العظمی بحرالعلوم نیز از دانشمندان بزرگ شدند و به مقامات والا دست یافتند که به برخی از آنان اشاره خواهیم کرد: شیخ جعفر کاشف الغطا،، سید محمد جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه، شیخ محمد تقی اصفهانی، صاحب حاشیه بر معالم، شیخ احمد نراقی صاحب مستند الشیعه فی احکام الشریعه، شیخ ابوعلی حائری مؤلف منتهی المقال در علم رجال، شیخ اسداللّه تستری مولف المقابیس در اصول، شیخ محمد علی زینی عاملی نجفی، سید میرعلی طباطبائی، ، مولی محمد شفیع استرآبادی و بسیاری بزرگان دیگر.

مرحوم بحرالعلوم در علوم و دانشهای گوناگون دارای تالیف و اثر است که برخی از این آثار عبارتند از: مصابیح در فقه، الـدره الـنـجفیه که کتاب شعری است در باب فقه اهل بیت(ع)، مـشـکـاه الهدایه، الفوائد الاصولیه، حاشیه علی طهاره شرائع المحقق الحلی، الفوائد الرجالیه پیرامون علم رجال، رساله فی الفرق و الملل، تحفه الکلام فی تاریخ مکه و بیت اللّه الحرام، شرح باب الحقیقه و المجاز، قواعد احکام الشکوک، الدره البهیه فی نظم بعض المسائل الاصولیه و دیوان شعری که ایشان خود سروده است.

آثار ماندگار

مرحوم علامه بحرالعلوم در زمان تصدی امر مرجعیت در نجف اشرف آثار گرانبهایی را پایه‏گزار شد که برخی از آنها عبارتند از:

 مشخص کردن مقام امام زمان (عج) در مسجد سهله، بنا کردن گلدسته در صحن شریف علوی در طرف جنوبی و تعمیر خرابی‏های حرم، ترغیب و راهنمایی نسبت به تعمیر مسجد شیخ طوسی در نجف اشرف، ایجاد کتابخانه خطی، بالا آوردن ارتفاع مسجد کوفه به منظور سهولت در تطهیر و پاک نمودن آن، مشخص کردن جایگاه مسجد راس الحسین در نجف اشرف، تعیین جایگاه قبر مختار ثقفی که الان به قبر مسلم معروف است، تعیین جایگاه مرقد حضرت هود و صالح در نجف اشرف، اضافه کردن مقداری از اراضی به مساحت حرم مطهر علی بن ابیطالب(ع) و بسیاری امور دیگر.

چند ملاقات با امام زمان(عج)

روزی علامه بحرالعلوم همراه برخی طلابش به استقبال دسته سینه زنی طویرج رفتند. در این حال بود که ناگهان علامه بحرالعلوم که مرجع تقلید بزرگی به‏شمار می‏رفت عمامه و عبا را زمین گذاشت و با سر و پای برهنه میان جمعیت عزادار رفت و مثل سایر سینه زنها بر سر و سینه خود زد، شاگردانشان هر چه کردند تا مانع بروز احساسات ایشان شوند، ایشان قبول نمی‏کرد. شب همان روز وقتی یکی از شاگردانش از ایشان ماجرا را جویا شد، ایشان فرموده بودند: "وقتی به دسته سینه‏زنی رسیدم، دیدم حضرت بقیة الله امام زمان با سر و پای برهنه میان سینه زنها به سر و سینه می‏زنند و گریه می‏کنند، من هم نتوانستم طاقت بیاورم، پس در خدمت آن حضرت مشغول سینه زدن شدم."

در ماجرای دیگری مرحوم میرزای قمی اینگونه آورده است که: "من با علامه بحرالعلوم در درس استاد وحید بهبهانی هم‏مباحثه بودم و اغلب من برای او بحث را تقریر می‏کردم تا اینکه به ایران آمدم و کم کم شهرت علمی سید بحرالعلوم به همه جا رسید و من تعجب می‏کردم. تا اینکه وقتی به نجف مشرف شدم و سید را ملاقات کردم، مساله‏ای عنوان شد دیدم سید بحرالعلوم دریای مواج و عمیقی از دانشهاست پرسیدم: آقا ما که با هم بودیم شما این مرتبه را نداشتید و از من استفاده می‏کردید حال شما را مانند دریا می بینم! سید فرمود: میرزا این از اسرار است که به تو می‏گویم تا من زنده‏ام به کسی نگو و کتمان بدار من قبول کردم، آنگاه فرمود: چگونه این طور نباشم و حال آنکه آقایم حجت بن الحسن(عج) مرا شبی در مسجد کوفه به سینه مبارک خود چسباند."

همچنین درباره ملاقات آیت الله بحرالعلوم با امام زمان(عج) میرزا حسین لاهیجی به نقل از یکی از همراهان ایشان گفته است: "روزی علامه بحرالعلوم وارد حرم مطهر امام علی(ع) شد و سپس این شعر را زمزمه کرد:

چه خوش است صوت قرآن

 ز تو دلربا شنیدن

 به رخت نظاره کردن

 سخن خدا شنیدن

 پس از آن از بحرالعلوم سبب خواندن این شعر را پرسیدم که ایشان فرمود: چون وارد حرم حضرت شدم دیدم مولایم حضرت حجت (عج ) در بالای سر به آواز بلند قران تلاوت می‏کند چون صدای آن بزرگوار را شنیدم این شعر را خواندم."

وفات

سرانجام مرحوم آیت الله العظمی بحرالعلوم بعد از مدتی بیماری در بیست و چهارم رجب سال 1212 هجری قمری در سن پنجاه و هفت سالگی از دنیا رفت و بعد از تشییع و نماز باشکوهی، بدن مطهرش در صحن مطهر امام علی بن ابیطالب(ع) در کنار قبر شیخ طوسی به خاک سپرده شد.

منابع

روضات الجنات ، میرزا محمد باقر خوانساری، ترجمه ساعدی، نشر اسلامیه، تهران

گنجینه دانشمندان ، محمد شریف رازی، کتاب‏فروشی اسلامیه، تهران

ریحانه الادب، محمد علی مدرس تبریزی، انتشارات علمی، تهران

خیمه، شماره هجدهم