به یاد دوست

کرسی نظریه‌پردازی، نقد و مناظره (کرسی ترویجی) با عنوان «چیستی روایات منتقله تفسیری با تکیه بر دیدگاه علامه عسکری» به همت معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، با ارائه حجت الاسلام و المسلمین دکتر کامران اویسی استادیار دانشگاه معارف اسلامی و نقد حجج اسلام: دکتر عبدالهادی مسعودی دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث و دکتر محمدهادی منصوری استادیار دانشگاه معارف اسلامی و دبیری دکتر علیرضا کمالی در روز پنج‌شنبه 17 بهمن ماه 98 در سالن امام رضا (علیه‌السلام) برگزار شد.

در ابتدا حجت‌الاسلام اویسی در تعریف «روایات منتقله» گفتند: «روایت منتقله؛ روایتی است که با توجه به شواهد و قرائن، از منابع اهل سنت (مکتب خلفا) به کتب شیعی (مکتب اهل بیت) به‌عنوان حدیثی شیعی مندرج شده است» و «روایات تفسیری منتقله» مجموعه منقولاتی است که در تبیین و توضیح برخی از آیات قرآنی، در منابع شیعه به‌عنوان روایت به معصومان(ع) نسبت داده شده است اما پس از بررسی، کشف می‌گردد که نقل انتسابی از منابع عامه به کتب شیعی منتقل گشته است و عالمان بعدی بدون توجه به انتقال مزبور روایت را به معصوم نسبت داده‌اند.»

ایشان در ادامه افزودند: «علامه سید مرتضی عسکری(ره) نخستین دانشمندی است که در موارد متعددی به بحث از اصطلاح روایات منتقله ‌پرداخته و نمونه‌هایی از آن را نیز ارائه نموده است. ایشان منشأ ورود بخشی از روایات تحریف‌نما در منابع شیعه را منتقله بودن آن‌ها دانسته است و معتقد است که بسیاری از روایات مربوط به تحریف قرآن که از شیخ صدوق، نقل شده است از روایات منتقله‌ای است که از مدرسه و مکتب خلفا به منابع مدرسه و مکتب اهل بیت راه یافته است.»

دکتر اویسی کاربست اصطلاح روایت منتقله برای روایات تفسیر عیاشی از سوی علامه عسکری(ره) را نشانگر آن دانستند که در نظر علامه عسکری اصطلاح مذکور منحصر به باب روایات تحریف قرآن نیست؛ بلکه می‌توان در هر بابی آن را تسرّی داد و به‌عنوان یکی از احتمال‌های تاریخی و حدیثی برای هر روایت مورد بررسی قرار داد و در ادامه افزودند: «علامه عسکری در بحث قرائات قائل به منتقله بودن روایات آن به سبب سوء نیت غلات و حسن نیت علماء است. وی در جای دیگر به گونه ویژه منتقله بودن همه روایات قرائات را قائل گردیده است و سبب آن را تفسیر تبیان شیخ طوسی(ره) می‌داند که اسناد روایات قرائات را با حفظ امانت علمی ذکر کرده است اما طبرسی در دو تفسیر مجمع البیان و جوامع الجامع بدون سند آورده‌ است و این روایات از تفسیر او به دیگر تفاسیر مانند تفسیر ابوالفتوح رازی و از آن به تفسیر گازر و سپس تفسیر کاشانی سرایت کرده است.»

استادیار دانشگاه معارف اسلامی در باره دلایل انتقال روایات از مدرسه خلفاء به کتاب‌های مدرسه اهل بیت(ع) گفتند: «از نوشتار علامه عسکری(ره) برداشت می‌شود که از جمله دلایل این انتقال: امانت علمی نزد علمای مکتب اهل بیت؛ اختلاط ذهنی اشخاصی که هم از عامه و هم از خاصه به روایت حدیث پرداخته‌اند و نیز روایات افراد کذّاب و مفتری مانند سیاری است که با افترا و جعل حدیث آنها را به ائمّه اطهار(ع) منسوب می‌نمودند.»

حجت الاسلام دکتر اویسی در باره قائلان به روایات منتقله افزودند: «گرچه به غیر از علامه عسکری(ره) کسی به صراحت نامی از اصطلاح روایات منتقله نبرده است؛ اما در نوع تحقیقاتی که انجام پذیرفته، برخی مانند آیت الله صالحی نجف آبادی عملاً دیدگاهی مشابه علامه عسکری(ره) داشته‌اند. همچنین پژوهشگرانی مانند ابوشهبه و دکتر عصام العماد، به فرآیند انتقال برخی منقولات که یا به صورت عام و از مذاهب و ادیان دیگر به دین اسلام انجام شده و یا به گونه خاص از کتب عامه به کتب امامیه صورت گرفته است توجه کرده‌اند و از اخبار ذکر شده به عنوان «اخبار دخیله» نام برده‌اند.»

حجت الاسلام اویسی در باره جایگاه روایت منتقله در تقسیم بندی روایات گفتند: «روایات منتقله به منابع امامیه اثنی‌عشری را می‌توان در دو گروه قرار داد: روایات منتقله استوار؛ که با بررسی و کنکاش مورد تأیید عالمان دینی امامی قرار گرفته است و روایت منتقله نااستوار؛ که از نظر اکثر عالمان نااستواری آن به ادلّه مختلف اثبات گردیده است.»

حجت الاسلام دکتر اویسی در پایان به بیان ملاک‌ها و معیارهای روایات منتقله پرداختند.

پس از ارائه نظریه، ناقدان محترم ضمن بیان نقاط قوت نظریه ارائه‌شده، به بیان کاستی‌های آن پرداختند که موارد ذیل ازجمله آنهاست:

ـ جامع و مانع نبودن تعریف ارائه‌شده؛

ـ نارسابودن مطالب ارائه‌شده به‌عنوان دیدگاه علامه در باره روایات منتقله تفسیری و لزوم تقویت دیدگاه علامه؛

ـ تخلیط ملاک‌های روایات منتقله با زمینه‌های ورود روایات منتقله؛

ـ خروج موضوعی از بحث در برخی از مباحث مطروحه؛

ـ ناکافی بودن تتبع انجام‌شده در باره پیشینه جعل اصطلاح «روایات منتقله»؛

ـ عدم بیان چگونگی برخورد بزرگان متقدم با روایات منتقله.

در پایان ارائه‌کننده محترم ضمن پذیرش برخی از نقدها در باره برخی از نکات اعلام‌شده از سوی ناقدان محترم به بیان توضیح پرداختند.