خواندنی ترین کتاب

نویسنده : داوری اردکانی، رضا

دو سا ل پیش یکی از شماره های کیهان فرهنگی*به «مکتب تفکیک» اختصاص یافت و رساله‌ی استاد محمد رضا حکیمی در آن درج شد. از مدتها پیش وعده ی انتشار کتابی به نام شیخ مجتبی قزوینی و مکتب تفکیک داده شده بود ووقتی آن رساله منتشر شد کسانی آن را به جای کتاب شیخ مجتبی گرفتند و البته چنین نبود. اخیراً آن رساله قدری تفصیل پیدا کرده و مطالبی به آن ملحق شده و به صورت کتابی به نام مکتب تفکیک منتشر شده است.

نویسنده‌ی گرامی درصفحات 74و75 این کتاب‌توضیح می دهد که «چون کسانی بسیار و گاه با تأکید و اصرار از مکتب تفکیک و موضوع آن جویا می شوند و به نوشتن در این‌باره ترغیب می‌کنند و روشن شدن ابعاد این مکتب را لازم می‌شمرند، و من کمتر فرصتی یافته‌ام تا در این‌باره چیزی مفصل مطرح سازم،می‌خواهم در این نوشته ادای وظیفه کنم… و چون معلوم نیست برای جمع و تدوین کتابی جامع درباره‌ی مکتب تفکیک فرصتی پیش آید و توفیق نوشتن کتاب شیخ مجتبی قزوینی و مکتب تفکیک نصیب گردد، بهتر می یابم که فهرستی از آن کتاب و مسائل و مباحثی که در نظر بود، در آن کتاب بیاورم، در همین جا ثبت کنم، اجابت فاضلان و اغتنام فرصت را… و اینک آن فهرست یعنی فهرست مسائل و مباحث و مطالب و موضوعاتی که تحقیق عمیق و ژرفکاوی گسترده درباره ی یکایک آنها ضرورت قطعی دارد.(ودر این ضمن روشن می گرددکه تحقیق و تبیین معارف، بدون تحقیق درباره‌ی این مسائل تقلید است نه تحقیق، و پذیرش است نه شناخت، و محفوظات است نه معلومات)…» ، آنگاه فهرست را که مشتمل بر 10مقدمه و45بخش و یک خاتمه است در49صفحه می آورد.‌در صدر این فهرست آمده است که «مسائل تاریخی و تحقیقی و علمی که پژوهش درباره‌ی آنها یک ضرورت علمی و دینی است و ترک این پژوهش مستلزم جهل است به حقایق و قرار دادن غیر علم به جای علم».

با مطالعه ی فهرست مزبور اولاً حکم نویسنده در باب ضرورت تحقیقی که پیشنهاد شده است موجه به نظر می آید؛ ثانیاً معلوم می شود که چرا نوشتن کتاب شیخ مجتبی به تأخیر افتاده است. البته اگر استاد حکیمی به تنهایی بخواهد چنین کتاب بزرگی بنویسد که شاید تعداد مجلدات آن به بیست و حتی سی برسد، سالهای سال طول می کشد. ثالثاً این پرسش پیش می آید که آیا مؤسسات بزرگ پژوهش نمی توانند امکانات لازم در اختیار صاحب این طرح پژوهشی منقّح و دقیق و مهم و اساسی و ضروری بگذارند و عده‌ای از فضلا و پژوهندگان قلمرو فرهنگ با ایشان همکاری کنند تا این پژوهش انجام شود. من اگر قدرت و اختیار داشتم در فراهم آوردن امکانات این تحقیق تردید نمی کردم.

اگر کسانی این نگرانی را پیش آورند که این پژوهش جهت‌گیری خاصّی دارد، در آن با فلسفه و عرفان مخالفت می‌شود. اولاً این تحقیق دامنه‌ی بسیار وسیع دارد و شامل یک دوره‌ی تاریخ عقاید و سیر فلسفه می شود و اهل عرفان و فلسفه هم باید در آن سهیم و شریک باشند. ثانیاً به فرض اینکه چون و چرایی در باب بعضی فلسفه ها بشود، اهل نظر که نباید از این بابت نگرانی به خود راه دهند . آقای حکیمی نوشته اند: «سنخ برخورد «مکتب تفکیک» با فلسفه غیر از سنخ برخورد کسانی از انواع ابو حامد غزالی است. مکتب تفکیک مکتبی است معتقد به ضرورت علم اصول و مبانی قویم اجتهاد وضد اخباریگری.»

مکتب تفکیک موجودیت فلسفه ی اسلامی رامی پذیرد، و در عین اینکه اندیشه‌ی «فلسفه پویا» را مردود نمی‌شمارد، فتوا به حذف فلسفه‌ی موجود نمی دهد و بر‌خواندن و دانستن آن برای واجدان شرایط تأکید می کند و مدرّسان و استادان و مؤلّفان آن را مورد احترام قرار می دهد و طلاّب و دانشجویان آن را عزیز می شمارد. من این سخن را از مرد بزرگی که ندیده ام نام هیچ بزرگی را به زشتی ببرد و به علم و عالمان احترام می گذارد، می پذیرم وبه هیچ وجه نگران نیستم که مبادا در کتابی که می نویسد در یک مطلب فلسفه که مورد قبول من است چون وچرا کند. اگر کسی بگوید که میان دین و فلسفه نسبت ملازمت نیست، باید سخنش را شنید.البته من در این تفکیک، تفکیک دیگری را پیش می آورم و آن تفکیک عرفان‌و تصوّف از فلسفه است، زیرا حکم این دو یکی نیست. و این یک مسأله‌ی مهم است که بدانیم آیا تصوّف نظری تحت تأثیر فلسفه بوده است؟چنانکه می دانیم فیلسوف از آن حیث که فیلسوف است التزام به و حی ندارد،امّا عارف خود را پیرو و شاگرد پیامبر گرامی و اوصیا ء کرام او می داند. در اینجا مسأله‌ی تأویل پیش می آید و بگذاریم این مسأله به صورت جدّی مطرح شود.

عجالتا بگویم که کتاب «مکتب تفکیک» یکی از خواندنی ترین کتب انتشار یافته در سالهای اخیر است. و تمام کسانی که به نهضت‌های فکری قرن اخیر توجّه دارند، آن را با علاقه می خوانند. در باب شیوه‌ی تألیف و سبک نگارش نویسنده‌ی آن چیزی نمی گویم،آقای حکیمی نیاز به تعریف و تمجید ندارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* مجله ی «کیهان فرهنگی» ،سال نهم، شماره ی 12، اسفند 1382، ویژه ی « مکتب تفکیک».

منبع: فصلنامه بینات > شماره 39 > خواندنی ترین کتاب- ( 4 صفحه - از 357 تا 360 )