سفارش تبلیغ
صبا ویژن
 
به یاد دوست
درباره وبلاگ


کاش بنده خدا باشم.
دوشنبه 99 شهریور 10 :: 9:35 صبح ::  نویسنده : کامران اویسی

از مجموع آراء و نظرات فقها پنج دیدگاه دست می آید: 1ـ حرمت مطلق تصویر  (مجسمه و نقاشی، جاندار و بی جان): مثل ابوصلاح حلبی و قاضی بن برّاج 2ـ حرمت تصویر جاندار به طور مطلق (مجسمه و نقاشی): مثل ابوالقاسم خویی، ابن ادریس حلی، محقق کرکی، مرتضی انصاری، یوسف بحرانی، محقق نراقی و علامه حلی  3ـ حرمت مجسمه سازی به طور مطلق  (جاندار و بی جان): مانند شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلی، محقق اردبیلی،  شیخ حسین نوری 4ـ حرمت مجسمه جاندار فقط: مانند صاحب جواهر، سید علی طباطبایی، شیخ محمد تقی بهجت، حسین علی منتظری، امام خمینی (ره)  5 ـ عدم حرمت تصویر (مجسمه و نقاشی، جاندار و بی جان): مانند شیخ طوسی، آقا بزرگ تهرانی، محقق اردبیلی، شهید مرتضی مطهری  و سید مصطفی خمینی، میرزا جواد تبریزی و... . از میان نظریات پنج گانه نظریه پنجم با عنایت به دخالت زمان و مکان در استنباط از وجاهت بیشتری برخوردار است. با اندکی درنگ در تاریخ فرهنگ مردمان عصر جاهلیت و دوران ظهور اسلام درمی یابیم که بسیار از مردم به ویژه ساکنان شبه جزیره عربستان  بت پرست بودند و از سر ناآگاهی و باورهای خرافی و پوچ در برابر بت های ساخته خویش به سجده می افتادندو در برابر آنها کرنش می کردند. در آن روزگار احترام و نکوداشت عکس ها و پیکرهای رنگارنگ بتان به گونه ای یک امر طبیعی و فرهنگ جامعه در آمده بود. از این روی از همان آغاز این نگرانی وجود داشت  که پیشه هایی چون مجسمه سازی و نقاشی جانداران در دل مردم شوق آفریند و آنان را به کرنش در برابر بت برانگیزد. از این روی رهبران اسلامی برای آنکه زمینه هرگونه کژ رفتاری به ویژه در مسائل مهم عقیدتی را به کلی از بین ببرند، تازه مسلمانان را از نقاشی و پیکرتراشی جانداران باز داشتند و جایز نبودن نقاشی و پیکر تراشی را به عنوان یک قانون و دستور اسلامی اعلام کردند.  از این رو در روزگاری که دیگر احتمال انحراف و بازگشت به بت پرستی در بین نباشد معلوم نیست که هنوز هم فراگیری حکم باقی است.

در مورد چهار نظریه اول که ادله آن اجماع و روایات است باید گفت استدلالات آنها مورد مناقشه و خدشه قرار گرفته است. روایات که بعضی از نظر سندی ضعیف بودند، بعضی از نظر دلالی اشکال داشتند و بعضی از هردو جهت و اجماع که نیز مورد قبول واقع نشده است زیرا ؛ اولاً: این اجماع یک اجماع محصل  و کاشف از قول معصوم نبوده است، بلکه مدرکی بوده و غیر قابل قبول و استناد است. ثانیاً: اصل انعقاد اجماع و ادای نفی خلاف  و نیابیدن مخالف در مسأله، ناتمام است زیرا مسئله هم اشکال دارد و هم خلاف آن ثابت شده است  و هم مخالف آشکار دارد. ثالثاً بعضی از مدعیان اجماع در اصل حکم یعنی حرام بودن مجسمه سازی حیوانات تردید دارند و نظریه پنجم یعنی عدم حرمت مجسمه سازی و نقاشی است که از میان نظریات پنج گانه  با عنایت به دخالت زمان و مکان در استنباط از وجاهت بیشتری برخوردار است. نتیجه بررسی های به عمل آمده از نظریات گروه پنجم این است که آنها از راهنمایی عقل استفاده کرده اند و معتقدند که مجسمه سازی و نقاشی از احکام تعبدی محض نیست تا راه درک ملاک آن بر روی عقل بسته باشد وتنقیح مناط آن ممکن نباشد. بلکه از آن سلسله احکام و مسائلی است که قطعا دارای مناط قابل درک عقلی است و همچنین نقش دو عنصر زمان و مکان را چه در گذشته و چه در حال و آینده مؤثر می دانند و معتقدند که باب اجتهاد باید همواره باز باشد تا در عصر غیبت، فقها بتوانند اختیار  و ولایت داشته باشند و پاسخگوی احتیاجات جامعه باشند. استنباط آنها این است که اگر در هر عصری بر مجسمه سازی و نقاشی مفسده بت پرستی و شرک و دیگر مفاسد مترتب شود، حکم به حرام بودن آن خواهد شد ولی اگر مجسمه سازی عنوان و مصداق تقویت و ترویج فرهنگ دینی و مظهر و نشانه تمدن اسلامی باشد جایز است. در زمان حاضر تصویرگری اگر توسط دستگاه های برقی و دروبین های عکاسی باشد اکثریت حکم به جواز آن داده اند و فیلم برداری که بالاتر از عکاسی است و دارای حرکت و نطق می باشد هیچ منعی ندارد.
کتابی در این زمینه توسط دانشگاه امام صادق علیه السلام انتشار یافته است.
نکته ای نیزمرحوم آیت الله هاشم بطحایی فرموده است:
ایشان با اشاره به نظر قرآن در خصوص حرفه مجسمه‌سازی اظهار داشت: اسلام مجسمه‌سازی را در دسته لغویات قرار داده و از آن به عنوان کارهای بیهوده یاد می‌کند.
وی افزود: خداوند در سوره مومنون ودر آیه « وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ» پرهیزگاران را کسانی می‌داند که از لغویات و اعمال بیهوده برحذر باشند.
بطحایی گلپایگانی در خصوص نظر علما عنوان کرد: مسله حرام بودن مجسمه از سوی علما تنها تمثال انسان است که در ادیان مختلف به عمد یا غیرعمد آنها را پرستش می‌کنند، البته با مجسمه حیوانات و اشیا مخالفتی ندارند هرچند در مصر باستان آن مجسمه ها نیز ستایش می‌شد.
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: خداوند در قرآن کریم وجود مجسمه ها را تقبیح کرده و می‌فرماید: «إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ? مَا هَ?ذِهِ ?لتَّمَاثِیلُ ?لَّتِى? أَنتُمْ لَهَا عَ?کِفُونَ» یعنی آن هنگام که به پدرش (آزر) و قوم او گفت: این مجسمه‌های بی‌روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می‌کنید؟!.
وی خاطرنشان کرد: ساخت مجسمه تا به حال هیچ مشکل فرهنگی و علمی را حل نکرده و به غیر از تغییر عقاید سازندگان این آثار به سمت و سوی خالق بودن و خدایی کردن، تاثیری در نحوه زندگی بشر نداشته است.
البته باید گفت که با پیشرفت علم و دانش، بشر به حدی از دانش رسیده است که حتی ساخت پیشرفته‌ترین پیکره های متحرک را که ربات‌ها هستند، هم‌طراز خلقت خداوند نمی‌داند چه برسد به مجسمه‌های بی‌جان و بی‌حرکت. بنابراین برخی از مراجع عظام تقلید در زمان کنونی هنر مجسمه‌سازی را مبتنی بر اینکه بهره گیری از آن جهت امور لغو یا بت پرستی منتفی شده است، خالی از اشکال دانسته‌اند و برخی دیگر نیز همچنان بر باور سنتی خود مبنی بر حرام شمردن آن تأکید دارند.
نمونه ای از فتوای مراجع تقلید معاصر
اجوبه الاستفتائات آیت الله خامنه ای

س 1222: ساخت عروسک و مجسمه و نقاشی و ترسیم چهره موجودات زنده اعم از گیاهان، حیوانات و انسان چه حکمی دارد؟ خرید و فروش و نگهداری و ارائه آنها در نمایشگاه چه حکمی دارد؟

ج: ساخت مجسمه و نقاشى و ترسیم چهره موجودات و لو ذى‌روح اشکال ندارد. همچنین خرید و فروش و نگهدارى نقاشى و مجسمه جایز است و ارائه آنها در نمایشگاه هم اشکال ندارد.

س 1229: زن و شوهری از نقاشان معروف هستند و کار آنان ترمیم و بازسازی تابلوهای هنری است، بسیاری از آن تابلوها جامعه مسیحی را نشان می‏دهند و در بعضی از آنها شکل صلیب و حضرت مریم(علیهاالسلام) و حضرت مسیح(علیه‌السلام) وجود دارد و صاحبان مؤسسات و شرکت‌ها و برخی افراد از طرف کلیساها بعد از آنکه بر اثر قدمت یا غیر آن مقداری از آن تابلوها از بین رفته، برای مرمّت و اصلاح تابلوها به آنها رجوع می‏کنند، با توجه به اینکه بیشتر تابلوها به همین صورت هستند و مرمّت تابلو تنها شغل آنان است که با آن زندگی می‏کنند و به تعالیم دین حنیف اسلام هم پایبند هستند آیا ترمیم آن تابلوها و استفاده از اجرتی که برای این کار می‏گیرند، جایز است؟

ج: مجرّد مرمّت و بازسازى تابلوهاى هنرى اشکال ندارد حتّى اگر جامعه مسیحى را توصیف کند و یا مشتمل بر نقش حضرت مسیح(علیه‌السلام) و یا حضرت مریم(علیهاالسلام) باشد و اجرت گرفتن در برابر آن هم اشکال ندارد و همچنین اتخاذ این کار به عنوان شغل و زندگى با درآمد آن هم بدون اشکال است مگر آنکه ترویج باطل و گمراهى و یا مستلزم مفاسد دیگرى باشد.

********************
آیت‌الله بهجت:
 ساختن مجسمه موجودات جاندار حرام است، اما نگهداری آن برای مقاصد غیر حرام بنابر اظهر جایز است، و نیز معامله به همین مقصود مانعی ندارد، اگرچه احتیاط مستحب در ترک آن است، و نقاشی موجودات جاندار بنابر اظهر حرام نیست، اگرچه احتیاط در ناقص یا جدا کشیدن آن است.
آیت‌الله سیستانی:
سؤال: آیا خرید مجسمه آدمی و برهنه اعم از مجسمه زن و یا مرد جایز است؟ و خرید مجسمه و تندیس حیوانات که برای زینت می تراشند چه طور است ؟
پاسخ: دومی بی اشکال است اما اولی اگر ترویج فساد باشد، جایز نیست.
سؤال: آیا ساخت مجسمه دلفین با سنگ برای فروش جایز است؟
پاسخ: به احتیاط واجب جایز نیست.
سؤال: ساخت مجسمه گیاهان وگلها چه حکمی دارد؟
پاسخ: اشکال ندارد.
سؤال: آیا ساختن مجسمه حیوانات و انسان دارای حلیت است و در موردساختن مجسمه زنان به صورت برهنه و یا ساختن مجسمه زن و مرد نظرتان چیست ؟
پاسخ: بنا بر احتیاط واجب حرام است و ساختن مجسمه هایی که موجب نشر فساد و فحشاء است حرام می باشد.
سؤال: ساختن مجسمه کامل انسان و حیوان با امعاء و احشاء داخلی جهت استفاده آموزشی در مراکز آموزشی چه حکمی دارد؟
پاسخ: با امکان وارد کردن اینگونه مجسّمه ها از کشورهای دیگر بنابر احتیاط واجب نباید بسازند.
سؤال: ساختن مجسمه ناقص یا کامل انسان یا حیوان بعنوان اثر هنری چه حکمی دارد؟
پاسخ: ساختن مجسمه انسان و حیوان به احتیاط واجب حرام است هرچند ناقص باشد ولی ساختن مجسمه یک جزء بدن مانند سر یا پا اشکال ندارد.
**********************
آیت‌الله صافی گلپایگانی:
ساختن مجسمه و خضوع در مقابل آن، حرام است، و نیایش و احترام در برابر مجسمه‎ها و نصب آن‌ها در معابر و میادین، حرام است.
**********************
آیت‌الله مکارم شیرازی:
سؤال: آیا حرمت نقّاشى و مجسمه سازى به دلیل برداشت شرک آمیز از آنها و جنبه بت پرستى آن است؟ در این صورت امروز که این امور ذهنیّت بت پرستى را در عموم مردم ایجاد نمى کند و به عنوان هنر شناخته شده و به کار گرفته مى شود، پرداختن به آن چه حکمى دارد؟
پاسخ: مجسمه سازى و خرید و فروش آن در هر حال اشکال دارد مگر در مواردى که جنبه اسباب بازى دارد.
سؤال: مجسمه سازى تمام تنه یا نیم تنه انسان یا حیوان چه حکمى دارد، نقّاشى آنها چطور؟
پاسخ: مجسمه سازى اشکال دارد و نقّاشى جایز است.
سؤال: آیا نگهداری مجسمه ای که شکل انسان دارد در خانه گناه است؟
پاسخ: اگر به شکل تندیس کامل باشد جایز نیست.
سؤال: آیا ساختن مجسمه نیم تنه در حکم مجسمه کامل است؟
پاسخ: ما در مورد مجسمه احتیاط واجب داریم که ساختن، نگهداری، خرید و فروش آن جایز نیست و کلمه مجسمه ، کلمه عامی است که شامل کامل و نیم تنه هر دو می شود، آری ممکن است دست یا پای تنها، صدق مجسمه نکند.



موضوع مطلب : فقه, احکام, مجسمه, نقاشی, عروسک, کامران اویسی